'Toetsing moet onderdeel zijn van leerproces, geen afrekening achteraf'

“In de beroepspraktijk zijn situaties vaak onvoorspelbaar”, stelt Liesbeth Baartman. “Er wordt samengewerkt en professionals maken allerlei subjectieve, persoonlijke afwegingen. Ook leerprocessen van studenten zijn ingebed in zo’n sociale praktijk. Leren gaat over ingroeien in een beroep, in de gewoontes, gebruiken en waarden die de beroepsgroep deelt. Dan gaat het niet alleen om kennis of vaardigheden, maar ook om dingen die moeilijker meetbaar zijn, bijvoorbeeld durven of een eigen identiteit ontwikkelen. We willen niet alleen dat studenten ‘geschikt’ zijn, maar studenten ook helpen hun passie te ontdekken, te laten voelen welk beroep hen past.”

“Als je iets wilt kunnen zeggen over iemands ontwikkeling als aankomend beroepsbeoefenaar, moet toetsing ook recht doen aan die complexiteit. Maar de vraag is: als leren voor iedereen anders is, hoe kun je dan op een valide en betrouwbare manier toetsen? De neiging bestaat om toch alleen kennis en vaardigheden te toetsen. Dan gaat het om vergelijkbaarheid en objectiviteit, en willen we graag alles vastleggen in gedetailleerde criteria. Omdat we denken dat dit nodig is om toetsing eerlijk te maken.”

“Vaak betekent toetsing dat een student een of meerdere toetsen haalt om een bepaald studieonderdeel af te ronden, of om een certificaat te behalen. Maar volgens mij is die blik te beperkt. We moeten toe naar een proces van toetsing dat beter aansluit bij de complexe beroepspraktijk. Daarmee willen we het leerproces ook kunnen monitoren en stimuleren. Programmatisch toetsen is een manier waarop je dat kunt doen.”

“We moeten toetsing benutten voor het leerproces in plaats van als afrekening achteraf. Programmatisch toetsen integreert toetsing en leren, zodat toetsen iets anders wordt dan door een hoepeltje springen. Het gaat bij programmatisch toetsen om het proces van informatie verzamelen over de ontwikkeling van iemand als (aankomend) beroepsbeoefenaar. Docenten, opdrachtgevers en anderen, zoals medestudenten, waarderen die verzamelde informatie. Zij geven aan wat ze vinden van het werk van de student en geven feedback. Zo ontstaat een groot aantal minibeoordelingen (datapunten) gedurende een langere periode. De student heeft dan ook tijd om fouten te maken en die in een volgende ronde te verbeteren. Pas op een later moment, als er genoeg informatie is verzameld, wordt het beeld scherp van wat een student kan. En pas dan wordt er besloten of een student is geslaagd of niet. Ik vergelijk die brokjes informatie vaak met de pixels van een foto: je krijgt alleen een helder beeld als de foto voldoende pixels bevat.”

“Het idee van programmatisch toetsen komt uit het medisch onderwijs. Maar de laatste jaren is er in het hele hbo steeds meer aandacht voor. Veel opleidingen zijn aan het nadenken over programmatisch toetsen: sluit het aan bij onze visie op leren en op hoe wij de toekomstige professionals willen zien? Er zijn al HU-opleidingen die werken met programmatisch toetsen, zoals Communicatie en Open ICT. Ook heeft het Teaching and Learning Network, waarin professionals van de HU elkaar helpen met de doorontwikkelen van het onderwijs, een Leernetwerk Programmatisch Toetsen opgezet om deze vorm van toetsing verder te ontwikkelen in de praktijk. Maar het past niet bij iedere opleiding en moet geen verplichting worden.”

Dr. Liesbeth Baartman is als bijzonder lector verbonden aan het lectoraat Beroepsonderwijs, ingebed in het kenniscentrum Leren en Innoveren (LENI) van Hogeschool Utrecht. De titel van haar openbare les is Toetsing = Samen leren en beslissen. De opname van de uitzending is binnenkort online terug te kijken op haar profielpagina.

Tekst: Mariek Hilhorst

Fotografie: Seth Carnill